Een muziekinstrument bespelen kan een erg mooie hobby zijn voor jullie kind.
Bovendien is het goed voor de ontwikkeling. Dit geldt zeker ook voor hoogbegaafde kinderen.
Deze groep kinderen is vaak erg muzikaal, maar loopt soms toch tegen problemen op in het (muziek)onderwijs.
Maar toch kan ieder kind plezier hebben bij het maken van muziek.
Hoogbegaafdheid is een combinatie van een uitzonderlijke intelligentie, creativiteit en doorzettingsvermogen.
Hoogbegaafden zijn op het cognitieve vlak sterk, maar ook andere zaken spelen een belangrijke rol.
De term wordt gebruikt om aan te geven dat ze opvallende vermogens of vaardigheden hebben,
zowel voor kinderen als voor volwassenen.
Als maat voor hoogbegaafdheid wordt vaak het IQ genomen.
Men spreekt doorgaans van hoogbegaafdheid bij een IQ vanaf 130 (getest volgens David Wechsler.
Deze grens varieert van 136, 140 tot 142 in andere tests).
Dit komt erop neer dat personen met scores in de bovenste twee percentielen hoogbegaafd worden genoemd.
Hoe herken ik of mijn kind hoogbegaafd is?
Wetenschappers en deskundigen zullen waarschijnlijk antwoorden:
Dat kunnen we testen. Maar testen kost geld en men wil kinderen ook niet onnodig belasten met testen.
Aan de hand van een aantal typische kenmerken is wel vast te stellen of jullie kind (mogelijk) hoogbegaafd is.
Bedenk wel dat de wetenschap vaak harde grenzen stelt aan een diagnose, maar dat de praktijk veel genuanceerder is.
Verschillende bronnen schetsen een vergelijkbare lijst van veel voorkomende kenmerken bij hoogbegaafde kinderen.
In 'De begeleiding van hoogbegaafde kinderen' (JameT. Webb, Edward R. Amend, Janet L. Gore en Arlene R. Devries) worden de volgende vaak voorkomende kenmerken van hoogbegaafde kinderen genoemd:
Ongewone alertheid vanaf zeer jonge leeftijd.
Snel leren, het vermogen om snel verbanden te leggen.
Onthouden veel informatie, hebben een zeer goed geheugen.
Ongebruikelijke grote woordenschat en complexe zinsbouw voor de leeftijd.
Vergevorderd begrip van taalnuances, metaforen en abstracte ideeïn.
Houden van het oplossen van rekenkundige problemen en puzzels.
Zelfstandig leren lezen en schrijven, vaak al voor ze het eerst naar school gaan.
Ongebruikelijke emotionele diepgang, intense gevoelens en reacties, hoog sensitief.
Denken abstract, complex logische en vanuit inzicht.
Idealisme en rechtvaardigheidsgevoel vanaf jonge leeftijd.
Voelen zich sterk betrokken bij maatschappelijke en politieke kwesties.
Langere aandachtsspanne, volharding en intense concentratie.
Vaak in gedachten verzonken, neiging tot dagdromen.
Ongeduldig jegens eigen onvermogen en dat van anderen.
Het vermogen om basisvaardigheden sneller en met minder oefenen te leren.
Stellen onderzoekende vragen, die verder gaan dan wat aangeleerd wordt.
Brede belangstelling en/of diepe belangstelling in een specifiek onderwerp.
Hoog ontwikkelde nieuwsgierigheid en een ongelimiteerde voorraad vragen.
Interesse in experimenteren en het dingen op andere manieren doen dan gebruikelijk.
De neiging om ideeïn of dingen op een niet voor de hand liggende manier te combineren.
Scherp en soms ongebruikelijk gevoel voor humor, houden van woordspelingen.
Houd ervan om zaken en mensen te organiseren door middel van complexe spelletjes of schema's.
Spelen (met name in de kleutertijd) met denkbeeldige vriendjes en het hebben van een levende fantasie.
Misvatting
Kan een hoogbegaafd persoon dan alles heel erg goed? Nee.
Bij hoogbegaafde kinderen kan er spraken zijn van een asynchrone ontwikkeling:
Op sommige gebieden presteren ze buitengewoon goed, maar andere gebieden kunnen ze achterlopen.
Ook ontwikkelen ze soms blokkades en faalangst waardoor zelfs onderpresteren kan voorkomen.
Meervoudige intelligenties Gardner
Amerikaanse onderwijspsycholoog Howard Gardner beschrijft acht typen intelligenties (bron: leraar24.nl)
Verbaal-linguïstisch: daardoor gevoelig voor taal.
Deze leerlingen zijn door hun gevoeligheid voor taal goed in spreken, luisteren en lezen. Ze hebben geluk want veel methodes sluiten aan bij de voorkeur van talige leerlingen.
Visueel-ruimtelijk: daardoor een goed geheugen voor beelden.
Deze leerlingen leren door 'af te kijken'. Ze hebben een sterk ontwikkeld topografisch gevoel en zijn ook goed in staat emoties en ervaringen te visualiseren. Door hun voorkeur voor beelden kijken ze graag filmpjes bij het leren.
Logisch-Mathematisch: hierdoor sterk in logisch nadenken.
Deze leerlingen hebben een voorkeur voor abstract en schematisch denken. Ze houden daarom van ordenen en denken daarbij logisch na: 'wat komt eerst en wat daarna'.
Naturalistisch-ecologisch: daarom belangstelling voor de natuur.
Deze leerlingen hebben een voorkeur voor observeren. Bovendien gaan ze graag om met planten en dieren. In hun leren leggen ze daarom het liefst een relatie tussen wat ze leren en de natuur.
Muzikaal-ritmisch: hierdoor gevoelig voor geluid.
Deze leerlingen maken een koppeling met geluid en hebben daardoor een goed geheugen voor muziek. Leren doen deze leerlingen het liefst op gehoor en dat is waarom ze ook houden van herhaling; het liefst leren ze hardop.
Interpersoonlijk: goed in het begrijpen van anderen.
Deze leerlingen zijn gericht op anderen en zijn daarbij gevoelig voor stemmingen van anderen. Ze zijn goed in staat anderen te motiveren en kunnen zich daarbij door hun intelligentievoorkeur goed inleven in anderen.
Intrapersoonlijk: hierdoor zelfkennis.
Deze leerlingen denken graag na over hun eigen handelen. Hierbij trekken ze zich het liefst eerst even terug. Ze passen zich meestal makkelijk aan en doen veel aan persoonlijke ontwikkeling.
Lichamelijk-kinesthetisch: daarmee een doener.
Deze leerlingen hebben een goede motoriek. Ook hebben ze veel behoefte aan beweging en ze leren vooral door te ervaren. Dit is waarom ze moeilijk stil kunnen zitten en gericht zijn op 'doen'.
Op scholen worden vaak alleen de verbaal-linguïstische en de logisch-mathematische intelligentie aangesproken. Daarom kan het dat het de leerkracht op school niet opvalt dat jullie kind hoogbegaafd is, terwijl hij/zij misschien wel een specifieke aanpak nodig heeft om zich optimaal te kunnen ontplooien.
Patroon in mijn lespraktijk
In mijn lespraktijk is me een patroon opgevallen bij een groep kinderen die mogelijk allemaal hoogbegaafd zijn. Vaak vertonen deze kinderen één of meerdere van de volgende kenmerken:
Discrepantie tussen theorie en praktijk: Ze lijken aanwijzingen erg goed te begrijpen, maar krijgen deze vaak onvoldoende omgezet.
Faalangst of blokkade: De angst om te falen beïnvloed negatief. Soms wordt de faalangst zo erg dat ze nog niet durven te beginnen met te spelen.
Opvallende sterke muzikaliteit: Ze begrijpen vaak al op jonge leeftijd muzikale structuren en gevoelens die voor menig volwassene onbereikbaar blijven.
Langzame, maar gestage voortgang. De vorderingen gaan vaak echter veel verder door, dan bij de meeste 'doorsnee' leerlingen. Waar de eerste jaren maar moeizaam resultaten behaald worden, gaat de hoogbegaafde leerling vaak in zijn of haar (latere) tienerjaren erg goed musiceren. Problemen uit de beginjaren verdwijnen dan vaak volledig.
Enkele voorbeelden in mijn lespraktijk
Zo vertelde mij eens een jongen van acht, tijdens zijn vierde les dat het hem stoorde dat zijn saxofoon een ruisend geluid maakt tijdens het spelen. (De meeste leerlingen zijn dan vaak nog niet in staat om toonhoogtes te herkennen, laat staan toonkwaliteit.)
Een andere achtjarige vertelde dat hij graag naar muziek van J.S. Bach luistert omdat hij daar rustig en ontspannen van wordt.
Een meisje van negen vergeleek haar spel met dat van haar ouders. Ze kon duidelijk verwoorden wat de verschillen waren. Ze wilde ook zo spelen, maar omdat ze bang was te falen, durfde ze geen enkele noot meer te spelen.
Een meisje van 15 heeft al velen jaren les bij mij. De eerste maanden ging ze als een speer. Daarna kwamen de blokkades. Slechts één 'verkeerd' geformuleerde aanwijzing van mijn kant zorgde ervoor dat ze volledig dicht klapte. Er was dan echt niets meer met haar te beginnen. Nu jaren later speelt ze technisch op een Hafa C niveau. Op muzikaal niveau begint ze zich nu pas te ontwikkelen. Ze laat echter duidelijk zien over een groot muzikaal inzicht te beschikken. De blokkades lijken nu allemaal verdwenen.
Mijn aanpak
Zoals alle kinderen zijn hoogbegaafde kinderen ieder voor zich uniek.
Dat maakt natuurlijk ook de aanpak voor ieder (hoogbegaafd) kind uniek.
Bij iedere leerling maak ik een inschatting van de mogelijkheden en eventuele probleempunten.
Dit resulteert in een soort van flexibel leerplan.
Tijdens het uitvoeren van dit leerplan blijf ik de leerlingen observeren en zullen er aanpassingen in mijn aanpak plaatsvinden.
Basis bij iedere leerling is geduld.
Bij hoogbegaafde kinderen is soms wel geduld in het kwadraat nodig,
zeker als de leerling een blokkade heeft.
Iedere vooruitgang, hoe klein ook, wordt beloont met een compliment!
Plezier staat voorop. Ik wil dat iedere leerling graag naar mijn lessen komt.
Vastgelopen?
Helaas gebeurd het soms dat hoogbegaafde kinderen vastlopen in het (muziek)onderwijs.
Ook ik heb met vallen en opstaan moeten leren om te gaan met deze specifieke doelgroep.
Is jullie kind vastgelopen bij een eerdere poging om een instrument te leren spelen,
neem dan gerust contact met me op. Er bestaat een goede kans dat ik jullie kind kan helpen.
Ook jullie kind kan (weer) leren met plezier muziek te maken.
Tot slot
Hoogbegaafde kinderen zijn vaak zeer muzikaal en kunnen zeer veel voldoening halen uit het maken van muziek.
Blokkades en faalangst maken het soms moeilijk om basisvaardigheden voor het musiceren aan te leren.
Maar zijn deze obstakels overwonnen, dan komt vaak een zeer begaafd en creatief muzikant te voorschijn!
